Od 1 grudnia br. planowane jest znaczne podwyższenie kar za wykroczenia drogowe. To pierwsza tego typu zmiana w Polsce od 20 lat i efekt jej skuteczności będziemy mogli zaobserwować w najbliższych kilkudziesięciu miesiącach. Które kary są bardziej, a które mniej skuteczne? Jak dotkliwie powinny dotykać tych, którzy łamią przepisy ruchu drogowego? Te pytania zadają sobie szczególnie ci, którzy za chwilę będą decydować o nowym kształcie przepisów. W dużej mierze odpowiada na nie przewodnik Global Road Safty Partnership dotyczący stosowania kar w celu poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego, przetłumaczony na język polski przez Partnerstwo dla Bezpieczeństwa Drogowego. 

Przygotowany przez GRSP przewodnik „A Guide to the Use of Penalties to Improve Road Safety” został oparty na międzynarodowych źródłach naukowych i zawiera informacje o różnych rodzajach kar stosowanych w przypadku przestępstw i naruszeń przepisów drogowych.  

– Nakładanie kar za naruszenia przepisów ruchu drogowego jest jednym z  elementów  łańcucha działań wpływających na kształtowania zachowań użytkowników dróg. Jego celem jest doprowadzenie do bezpiecznego użytkowania dróg oraz do przestrzegania przepisów ruchu drogowego – mówi Marcin Flieger Program Manager z Global Road Safty Partnership i Przewodniczący Rady Programowej Partnerstwa dla Bezpieczeństwa Drogowego. – Ważne jest, aby pamiętać, że nie ma precyzyjnej metody pozwalającej łatwo określić, jak surowa powinna być kara, aby zniechęcić kierowców do naruszania przepisów ruchu drogowego. Różne kary mogą oddziaływać na ludzi w różny sposób. Na przykład mandat karny lub grzywna może być dotkliwą karą i wpłynąć na zachowanie osoby o ograniczonych zasobach finansowych; może jednak nie mieć żadnego wpływu na niedozwolone zachowania osoby, która z łatwością może sobie pozwolić na jednorazowe zapłacenie wysokiego mandatu. Dlatego najbardziej istotne jest to, aby zapewnić takie mechanizmy legislacyjne oraz działania odpowiednich służb, aby sam proces ujawnienia naruszenia przepisów, a w konsekwencji nałożenie odpowiedniej kary, był procesem skutecznym i nieuchronnym, a tym samym osiągnął efekt w postaci zmiany zachowań użytkowników dróg – dodaje.

W przewodniku możemy przeczytać m.in. o różnych typach kar, celu ich stosowania, a także ich wadach i zaletach. Autorzy publikacji podkreślają, że kary za nieprzestrzeganie przepisów ruchu drogowego mają na celu zmianę zachowania użytkowników dróg, ale nie są one dostosowane do indywidualnych okoliczności. Ważne jest, aby bardziej ryzykowne i niebezpieczne zachowania pociągały za sobą surowsze kary. W ten sposób, surowość kary jest dostosowana do poziomu zagrożenia, jakie stanowi dla społeczności osoba łamiąca prawo. 

Należy pamiętać, że skutki behawioralne kar mogą się różnić w zależności od kraju ze względu na szereg czynników, w tym: różnice w działaniu wymiaru sprawiedliwości, postrzeganej uczciwości procesów legislacyjnych, panujących norm społecznych i przekonań kulturowych, procesów wymierzania kary, poziomu i rodzaju egzekwowania prawa przez policję.

– Sytuacja idealna to taka, w której wszyscy przestrzegamy przepisów ruchu drogowego, co przekłada się na mniejszą liczbę wypadków i ogólny wzrost bezpieczeństwa na drodze – mówi Dorota Olszewska – prezeska Partnerstwa dla Bezpieczeństwa Drogowego. – Niestety rzeczywistość jest inna i system kar dotyczących wykroczeń jest niezbędny. Przetłumaczony przez nas przewodnik dobrze pokazuje  mechanizmy nakładania kar i w doskonały sposób opisuje, kiedy ich zastosowanie może realnie wpłynąć na poprawę bezpieczeństwa. W Polsce dopiero jesteśmy w trakcie stanowienia takiego prawa. Od 1 grudnia br. wzrosną wysokości mandatów, pierwszy raz od 20 lat. By kara była skuteczna, musimy dodatkowo czuć jej nieuchronność i skuteczne egzekwowanie. To dużo trudniejszy proces niż się wydaje- dlatego społeczna debata na ten temat w mojej opinii jest niezbędna – dodaje.

Przestrzeganie przepisów ruchu drogowego można osiągnąć dzięki połączonym efektom prawodawstwa, zwiększonej świadomości społecznej, egzekwowania przepisów i kar. Przewodnik GRSP opisuje, w jaki sposób można wdrożyć solidny system kar, opiera się na międzynarodowych dowodach i na ich podstawie formułuje zalecenia, podkreślając, że nie istnieje z góry określony sposób określenia wysokości kary, by zniechęcić ludzi do popełniania wykroczeń drogowych. 

Pełen raport w przekładzie na język polski można znaleźć na stronie PBD – tutaj.